Cumhuriyet Tarihinde Türkiye'nin Başbakanları
Türkiye Cumhuriyeti tarihi boyunca ilk Başbakanlığı Mustafa Kemal Atatürk, son başbakanlığı ise Binali Yıldırım yaptı. Binali Yıldırım'dan sonra,2017 referandumuyla kabul edilen ve 9 Temmuz 2018 tarihinden itibaren, Türkiye'de Cumhurbaşkanlığı Hükûmet Sistemine geçildi. Cumhuriyet tarihi boyunca 46 kez hükümet kuruldu. 34 kişi Başbakanlık yaparken, 12 kişi Cumhurbaşkanlığı yaptı. Cumhuriyet tarihi boyunca ülkede 2 askeri darbe yaşandı.
Türkiye Cumhuriyeti tarihi boyunca ilk Başbakanlığı Mustafa Kemal Atatürk, son başbakanlığı ise Binali Yıldırım yaptı. Binali Yıldırım’dan sonra,2017 referandumuyla kabul edilen ve 9 Temmuz 2018 tarihinden itibaren, Türkiye'de Cumhurbaşkanlığı Hükûmet Sistemine geçildi. Cumhuriyet tarihi boyunca 46 kez hükümet kuruldu. 34 kişi Başbakanlık yaparken, 12 kişi Cumhurbaşkanlığı yaptı. Cumhuriyet tarihi boyunca ülkede 2 askeri darbe yaşandı.
EN UZUN VE EN KISA SÜRELİ BAŞBAKANLAR
Cumhuriyet tarihi boyunca en uzun süreli Başbakanlık yapanlar; İsmet İnönü 17 yıl, Recep Tayyip Erdoğan 11 yıl, Adnan Menderes 10 yıl olarak sıralana bilinir. En kısa süreli Başbakanlık yapanlar: Ahmet Fikri Tüzer 1 gün, Ali Bozer 9 gün Başbakanlık koltuğuna oturan isimler olarak kayıtlara geçti.
Cumhuriyetin kurulmasından günümüze kadar geçen süreçte Türkiye Cumhuriyeti Devletinde Başbakanlık yapanlar: Mustafa Kemal Atatürk 25 Nisan 1920 tarihinde Muvakkat İcra Encümeni ve İcra Vekilleri Heyeti Reisi olarak başladığı görevini 24 Ocak 1921 tarihinde bıraktı 21 gün Başbakanlık yaptı. Saltanatta VI. Mehmet. Fevzi Çakmak 24 Ocak 1921 Tarihinde İcra Vekilleri Heyeti Reisi olarak Anadolu ve Rumeli Müdafaa-i Hukuk Cemiyeti adlı partiden 9 Temmuz 1922 yılına kadar 166 gün Başbakanlık yaptı. Rauf Orbay 21 Temmuz 1922 İcra Vekilleri Heyeti Reisi olarak 4 Ağustos 1923’e kadar 1 yıl 23 gün görevde kaldı. Fethi Okyar 14 Ağustos 1923 İcra Vekilleri Heyeti Reisi olarak 27 Ekim 1923’e kadar 74 gün bu dönemde saltanat kaldırıldı. İsmet İnönü 30 Ekim 1923’ten 22 Kasım 1924’a kadar 1 yıl 23 Gün Başbakanlık yaptı. Cumhurbaşkanı Mustafa Kemal Atatürk. Fethi Okyar 22 Kasım 1924’ten 3 Mart 1925’e kadar 101 gün Cumhurbaşkanı Mustafa Kemal Atatürk. İsmet İnönü 3 Mart 1925’ten 1 Kasım 1937’ye kadar 12 yıl 243 gün başbakanlık yaptı. Cumhurbaşkanı Mustafa Kemal Atatürk. Celal Bayar 1 Kasım 1937’den 25 Ocak 1939’a kadar 1 yıl 85 gün başbakanlık yaptı. Bu dönemde Atatürk’ün vefatının ardından Cumhurbaşkanlığı koltuğunda İsmet İnönü vardı.
Refik Saydam 25 Ocak 1939’dan 8 Temmuz 1942’ye kadar 1 yıl 164 gün başbakanlık yaptı. Cumhurbaşkanı İsmet İnönü. Ahmet Fikri Tüzer 8 Temmuz 1942’den 9 Temmuz 1942’ye kadar 1 gün başbakanlık koltuğunda oturdu. Cumhurbaşkanı İsmet İnönü. Şükrü Saraçoğlu 9 Temmuz 1942’de 7 Ağustos 1946’ya kadar 4 yıl 29 gün. Cumhurbaşkanı İsmet İnönü. Recep Peker 7 Ağustos 1947’den 9 Eylül 1947’ye kadar. 1 yıl 33 gün. Cumhurbaşkanı İsmet İnönü. Hasan Saka 10 Eylül 1947’den 16 Ocak 1949’a kadar. 1 yıl 128 gün. Cumhurbaşkanı İsmet İnönü. Şemsettin Günaltay 16 Ocak 1949’dan 22 Mayıs 1950’ye kadar 1 yıl 126 gün başbakanlık yaptı. Cumhurbaşkanı İsmet İnönü.
TEK PARTİLİ DÖNEMİN SONU
Atatürk tarafından 9 Eylül 1923 kurulan Cumhuriyet Halk Partisinin ilk Başbakanı İsmet İnönü ile başlayan ve Şemsettin Günaltay ile 1950’ye kadar süren zamanda Türk siyasetinde tek partili dönem vardı. Adnan Menderes 22 Mayıs 1950’den 27 Mayıs 1960’a kadar çok partili sisteme geçilmesinin ardından Demokrat Partiden 5 dönem üst üste seçilerek 10 yıl 5 gün başbakanlık yaptı. Bu dönemde Cumhurbaşkanı Celal Bayar’dı. 1960’da Cemal Gürsel tarafından yapılan askeri darbe ile Adnan Menderes hükümeti düşürüldü. Başbakan Adnan Menderes ve arkadaşları idam edildi.
Cemal Gürsel 30 Mayıs 1960 Darbe ile geldiği başbakanlığı 26 Ekim 1961’e kadar 1 yıl 149 gün sürdürdü. Cumhurbaşkanı Cemal Gürsel. Fahrettin Özdilek 27 Ekim 1961’den 20 Kasım 1961’e kadar 24 gün vekâleten Başbakanlık yaptı. Cumhurbaşkanı Cemal Gürsel
İsmet İnönü 20 Kasım 1961’den 20 Şubat 1965’e kadar üç dönem,3 yıl 92 gün başbakanlık yaptı. Cumhurbaşkanı Cemal Gürsel. İlk koalisyon hükümeti; 27 Mayıs Darbesi’nin ardından düzenlenen 1961 seçiminin ertesinde kurulan ilk hükumettir. Sekizinci İnönü Hükumeti olarak da bilinir. İsmet İnönü’nün başkanlığında Cumhuriyet Halk Partisi ile Adalet Partisi arasında Cumhuriyet tarihinin ilk koalisyon hükumetidir. 20 Kasım 1961 - 25 Haziran 1962 tarihleri arasında görev yapmıştır. Cumhuriyet Halk Partisi ile Yeni Türkiye Partisi ve Cumhuriyetçi Köylü Millet Partisi ve bağımsız milletvekilleri ile kuruldu. 25 Haziran 1962 - 25 Aralık 1963 tarihleri arasında görev yaptı. İsmet İnönü’nün Başbakanlığında, Cumhuriyet Halk Partisi tarafından kurulan ve bağımsız milletvekillerinin desteklediği bir azınlık hükümetidir. Onuncu İnönü hükümeti olarak da bilinir.
Suat Hayri Ürgüplü 20 Şubat 1965’ten 27 Ekim 1965’e kadar 249 gün görevi sürdü. 9. Türkiye Hükumeti olarak bağımızlar, Adalet Partisi, Yeni Türkiye Partisi ve Cumhuriyetçi Köylü Millet Partisi ve Millet partisi koalisyonu ile kuruldu. Cumhurbaşkanı Cevdet Sunay. Süleyman Demirel (Adalet Partisi) 27 Ekim 1965’ten 26 Mart 1971’e kadar 5 yıl 150 gün iktidarda kalan Demirel üç dönem başbakanlık yaptı. Cumhurbaşkanı Cevdet Sunay. Nihat Erim (Bağımsız): 26 Mart 1971’den 17 Nisan 1972’eye kadar 1 yıl 22 gün başbakanlık yaptı. 12 Mart muhtırasının ardından Nihat Erim başkanlığında kurulan ikinci partiler üstü- teknokrat hükümetinin Cumhurbaşkanı Cevdet Sunay. Ferit Melen (Cumhuriyetçi Güven Partisi) 17 Nisan 1972’den 15 Nisan 1973’e kadar 363 Gün Başbakanlık yaptı. Cumhurbaşkanı Cevdet Sunay. Naim Talu (Bağımsız) 15 Nisan 1973’ten 25 Ocak 1974’e kadar 285 gün Başbakanlık yaptı. Cumhurbaşkanı Fahri Korutürk. Bülent Ecevit (Cumhuriyet Halk Partisi) 25 Ocak 1974’ten 17 Kasım 1974’e kadar 296 Gün Başbakanlık yaptı. Ecevit Milli Selamet Partisi ile koalisyon hükümeti kurmuştu. Kıbrıs Barış harekâtı yapılmıştı. Cumhurbaşkanı Fahri Korutürk. Sadi Irmak (Bağımsız) 17 Kasım 1974’ten 31 Mart 1975’e kadar 134 gün Başbakanlık yaptı. Cumhurbaşkanı Fahri Korutürk
Süleyman Demirel (Adalet Partisi) 31 Mart 1975’ten 21 Haziran 1977’ye kadar 82 gün hükümeti yönetti. Bu Hükümet, Adalet Partisi, Milli Selamet Partisi, Cumhuriyetçi Güven Partisi ve Milliyetçi harekât partisi ile koalisyon hükümetiydi. Cumhurbaşkanı Fahri Korutürk. Bülent Ecevit (Cumhuriyet Halk Partisi) 21 Haziran 1977’den 21 Temmuz 1977’e ye kadar 30 gün süren 2. Ecevit hükümeti. Cumhurbaşkanı Fahri Korutürk. Süleyman Demirel (Adalet Partisi) 21 Temmuz 1977’den 5 Ocak 1978’e kadar 168 gün süren hükmet Adalet Partisi, Milli Selamet Partisi ve Milliyetçi Harekât Partisi ile koalisyon hükümetiydi. Cumhurbaşkanı Fahri Korutürk. Bülent Ecevit (Cumhuriyet Halk Partisi) 5 Ocak 1975’den 12 Kasım 1979’a kadar 311 gün süren hükümet, Cumhuriyet Halk Partisi, Cumhuriyetçi Güven Partisi ve Demokrat Parti ile koalisyon hükümeti. Cumhurbaşkanı Fahri Korutürk. Süleyman Demirel (Adalet Partisi) 12 Kasım 1979’dan 12 Eylül 1980’e kadar 305 gün süren VI. Demirel hükümetiydi. Cumhurbaşkanı Fahri Korutürk.
12 Eylül 1980’de Genel Kurmay Başkanı Kenan Evren ve arkadaşları tarafından askeri darbe yapılarak yönetime el konuldu. Süleyman Demirel’in Başbakanlığında yapılan darbe sonrası siyasi partiler kapatılarak genel başkanları gözaltına alındı. Siyasi yasak uygulandı. Bülent Ulusu (Askeri darbenin Bağımsız Başbakanı) 21 Eylül 1980’den 13 Aralık 1983’e kadar 3 yıl 83 gün başbakanlık yaptı. Cumhurbaşkanı Kenan Evren. Turgut Özal (Anavatan Partisi) 13 Aralık 1983’ten 31 Ekim 1989’a kadar 5 yıl 322 gün iktidarda kaldı. Cumhurbaşkanı Kenan Evren. Ali Bozer (ANAP’a vekâleten) 31 Ekim 1989’dan 9 Kasım 1989’a kadar 9 günlük başbakanlık yapmıştır. Cumhurbaşkanı Kenan Evren.
Yıldırım Akbulut (Anavatan Partisi) 9 Kasım 1989’dan 23 Haziran 1991’e kadar. 1 yıl 226 gün. Cumhurbaşkanı Turgut Özal. Mesut Yılmaz (Anavatan Partisi) 23 Haziran 1991’den 20 Kasım 1991’e kadar 150 gün. Cumhurbaşkanı Turgut Özal. Süleyman Demirel(Doğruyol Partisi) 20 Kasım 1991’den 16 Mayıs 1993’e kadar 1 yıl 177 gün. Askeri darbenin ardından siyasi yasağı kalkan Süleyman Demirel, kapatılan Adalet Partisi yerine kurduğu Demokrat parti ile girdiği seçimlerde Başbakan oldu. Cumhurbaşkanı Turgut Özal. Erdal İnönü (Sosyal demokrat Halkçı Parti) 16 Mayıs 1993’ten 25 Haziran1993’e kadar 40 gün. Askeri darbe sonucu kapatılan Cumhuriyet Halk Partisi yerine kurulan Sosyal demokrat Halkçı Parti, Doğru Yol Partisi ile koalisyon kurdu. Cumhurbaşkanı Süleyman Demirel
Tansu Çiller (Doğruyol Partisi) 25 Haziran 1993’ten 6 Mart 1996’a ya kadar 2 yıl 255 gün. Tansu Çiller Başbakanlığında iki yıl 255 gün süren hükümeti Adalet Partisi ve Sosyal Demokrat Halkçı Parti ile 1. Çiller hükümeti- Doğruyol partisi ile Sosyal demokrat Halkçı Partinin isim değiştirerek Cumhuriyet Halk Partisi ismini alması ile 2. Çiller hükümeti devam etti. Cumhurbaşkanı Süleyman Demirel.
Mesut Yılmaz (Anavatan Partisi) 6Mart 1996’dan 28 Haziran 1996’a ya kadar 114 gün süren hükümet, Anavatan Partisi ile Doğru Yol Partisi koalisyonu ile kurulmuştu. Cumhurbaşkanı Süleyman Demirel.
Necmettin Erbakan (Refah Partisi)18 Haziran 1996’dan 30 Haziran 1997’ye kadar 1 yıl 2 gün. Askeri darbe sonrası kapatılan Milli Selamet Partisi yasağın kalmasının ardından, yerine kurulan Refah Partisi Doğru Yol Partisi ile koalisyon hükümeti kurdu. Cumhurbaşkanı Süleyman Demirel.
Mesut Yılmaz (Anavatan Partisi) 30 Haziran 1997’den 11 Ocak 1999’a kadar 1 yıl 195 gün. Anavatan Partisi, Bülent Ecevit’in CHP’den ayrılarak kurduğu Demokratik Sol Parti ve Demokrat Türkiye Partileri ile kurulan koalisyon hükümeti. Cumhurbaşkanı Süleyman Demirel. Bülent Ecevit (Demokratik Sol Parti) Anasıl-M Hükümeti olarak ta bilinir. 11 Ocak 1999’dan 18 Kasım 2002’ye kadar. 3 yıl 311 gün. Demokratik Sol Parti, Milliyetçi, Harekât Partisi ve Anavatan Partisi ile kurulan koalisyon hükümeti. Cumhurbaşkanı Ahmet Necdet Sezer. Abdullah Gül (Adalet ve Kalkınma Partisi) 18 Kasım 2002’den 14 Mart 2003’e kadar 116 gün. Cumhurbaşkanı Ahmet Necdet Sezer. Recep Tayyip Erdoğan (Adalet ve Kalkınma Partisi) 14 Mart 2003’ten 28 Ağustos 2014’e kadar 11 yıl 167 gün. Üç dönem üst üste seçildi. Cumhurbaşkanı Abdullah Gül. Ahmet Davutoğlu (Adalet ve Kalkınma Partisi)28 Ağustos 1014’ten 24 Mayıs 2016’ya kadar 1 yıl 270 gün. Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan. Binali Yıldırım (Adalet ve Kalkınma Partisi) 24 Mayıs 2016’dan 6 Temmuz 1018’e kadar 2 yıl 46 Gün. Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan.
Türkiye'de Cumhurbaşkanlığı Hükumet Sistemi adı ile de biliniyor. 2017 referandumuyla kabul edilen ve 9 Temmuz 2018 tarihinden itibaren uygulanmaya başlanan bu sistemde, yürütme yetkisi ve görevi, cumhurbaşkanı tarafından, anayasaya ve kanunlara uygun olarak kullanılır ve yerine getirilir. Türkiye Cumhuriyeti’nin Başkanı Recep Tayyip Erdoğan’dır.